Graag de gezamenlijke Indische en Indonesische geschiedenis herdenken

(gepubliceerd in Trouw, 15 augustus 2020)
Het is 15 augustus 75 jaar geleden dat Japan capituleerde en Nederlanders in de concentratiekampen in Indonesie vrij waren, een dag die Nederland herdenkt. Op 17 augustus volgde de Indonesische Onafhankelijkheidsverklaring, maar die dag, die hun vrijheid markeert, erkent Nederland niet.

Een week voor zijn dood op 30 september 1945 schreef mijn grootvader vanuit het ziekenhuis in Jakarta aan mijn grootmoeder dat hij ernaar ‘verlangde om weer voor jullie te zorgen en ’s avonds bij het orgel te kunnen zingen’. De brief trof mij op verschillende manieren. Allereerst zie ik het maar niet voor me, die inspecteur van politie, psalmen zingend en orgelspelend en in de tropen.

Vier jaar daarvoor hadden de Japanners het hele Nederlandse koloniale ambtenarenapparaat opgepakt. Mijn grootvader zat vast in de gevangenis van Jogjakarta. Even buiten de gevangenismuren lag zijn voormalig territorium waar hij de orde bewaakte met 30 ondergeschikte Indonesische politiemannen. Tijdens zijn gevangenschap kreeg hij last van de tropische maag-darmziekte spruw en mijn grootmoeder zette alles op alles om hem zelf een vitaminerijke maaltijd te brengen. Op de fiets probeerde ze tussen hoop en vrees dagelijks haar pannetje af te leveren bij de gevangenispoort, met mijn vader toen 9 jaar oud, op zijn kinderfietsje in haar kielzog. Op een keer sneed een Japanse legertruck haar af, waardoor ze languit op straat smakte. Soms slaagde ze erin het eten af te leveren, vaak niet. En van de ene dag op de andere werd haar man overgeplaatst, met onbekende bestemming.

Die zorg van mijn grootouders voor elkaar trof mij temeer omdat ze er alleen voor stonden. Bij de herdenking van de Nederlandse bevrijding op 5 mei twitterde Rutte ‘dat veiligheid, verbondenheid en vrijheid de kern is van ons leven’. In dit allitererende rijtje lusten ontbraken de lasten en dan vooral: verantwoordelijkheid. Wat een eerlijke gemeenschap kenmerkt is de mogelijkheid dat iedereen juist in gezamenlijkheid afstand doet van een deel van die vrijheid en eigen verworvenheden om voldoende zorg en bescherming te bieden aan degenen die het meer nodig hebben. Zie corona.

Wat ik uiteindelijk niet begreep in de briefwisseling tussen mijn grootouders, was Cornelis’ totale ontkenning van de nieuwe politieke realiteit die ontstond na de Proklamasi van 17 augustus 1945. Want hij schreef in zijn brief ook dat ‘de regering weer in Batavia zal komen’. Mijn grootvader sloeg arrestanten als hij dat nodig vond. Mijn grootmoeder meende dat Nederland de bevolking moest verheffen volgens christelijke, superieure waarden. De plotselinge dood van mijn grootvader, de Bersiap en de Onafhankelijkheidsoorlog maakten een wreed einde aan hun Indische droom. De herinnering aan de verantwoordelijkheid die beiden toonden voor hun gezin, koester ik. Hadden ze diezelfde houding maar gehad ten opzichte van degenen die ook hun naasten waren en voor wie ze zorg droegen. Maar hun superioriteitsgevoel waardoor ze niet de pijn en wensen van de ander zagen, zat hun in de weg.

En dat gedachtengoed wil nog steeds maar niet verdwijnen uit Nederland. De VN stelde vorige maand dat Nederland meent al alles te hebben gedaan om racisme te bestrijden. Het rapport pleit daarom juist voor meer onderwijs en bevordering van algemene kennis van kolonialisme en ons slavernijverleden. Hoe kan ik menen dat ik geen deel uitmaak van dit verleden en niet heb kunnen profiteren van de rijkdom van onze koloniën? Het is de hoogste tijd voor een nederiger houding, waarbij burgers rekenschap afleggen voor 350 jaar uitbuiting, alleen al in Indonesië. Ons land heeft nog veel goed te maken aan de nazaten van tot slaaf gemaakten en gekoloniseerden. Herdenken, zeker. Maar zullen we na 75 jaar eindelijk de verantwoordelijkheid nemen en onszelf minder op de borst staan voor de vrijheid die slechts gold voor een handvol witte overheersers? En als we ons moeten verdiepen in de gezamenlijke historie, kunnen we meteen 17 augustus erkennen als de officiele Indonesische Onafhankelijkheidsdag.