polder ontmoet de oost en de west

Na de Oslo-akkoorden verscheen er vlakbij het Palestijnse dorpje waar ik woonde op de Westoever tussen Jeruzalem en Ramallah een verkeersbordje met de tekst: ‘Safe Passage’. Overeengekomen in de akkoorden was dat Palestijnen uit de Gazastrook met toestemming van Israel via een beveiligde corridor naar de West Bank zouden mogen reizen. Israel als bezettende macht verhinderde toen al dat mensen de enclave vrij in en uit konden gaan. Er zouden uiteindelijk drie corridors worden aangelegd om de inwoners van Gaza te ontzetten, één vlak langs ons huis, de ander naar het zuiden en een naar Zuid-Israel.

De corridors kwamen er niet, net zomin als de beloofde en afgesproken Palestijnse staat.

De geschiedenis van elk land is bijzonder. Maar Gaza heeft zeker een apart verhaal. Al bekend in de oudheid, vermaard om vis en de vissers die de kusten in het gebied bezochten en soms onveilig maakten. Het ging deel uitmaken van het Ottomaanse Rijk en na de Eerste Wereldoorlog viel het onder het Mandaat Palestina dat de Engelsen uit het Turks karkas hadden uitgehouwen middels het Sykes-Picot verdrag met Frankrijk.

In de VN-delingsplan van Palestina in 1947 werd het gebied toegewezen aan de Palestijnen met het oog op hun staat. Na de oorlog tussen Israel en de Arabische landen ging Egypte zich steeds meer met Gaza bemoeien en kwam het uiteindelijk onder beheer van de Egyptische president Nasser, die een pan-Arabisch imperium voor ogen stond. In de strook hadden Palestijnse vluchtelingen zich gevestigd uit het gebied dat Israel was geworden. De oorsprong van de meeste inwoners ligt dus niet in de enclave zelf.

Tijdens de oorlog van 1967 veroverde Israel de strook en de Sinai op Egypte en ruilde daarna alleen de Sinai voor een vredesverdrag met Egypte in 1978. De Gazastrook had op basis van internationaal recht de status van bezet gebied gekregen met Israël als verantwoordelijk voor het welzijn van de burgers. Op het oppervlak was 10 bij 40 km2 groeide het inwonertal van de Gazastrook snel en de enclave behoort inmiddels tot de top drie van dichtstbevolkte gebieden ter wereld.

De Oslo-akkoorden, gesloten na de intifada en de Goloorlog, voorzagen niet alleen in vrede, maar ook een definitieve Palestijnse staat, met eerst autonomie en die corridors. Maar na een golf van zelfmoordaanslagen, nadat Israel de afscheidingsmuur bouwde en de afsluitingen door checkpoints rond de Gazastrook en de West Bank, verviel elke hoop op een beter leven, vrijheid en waardigheid weg voor de opgesloten mensen in Gaza.

Toen in 2004 de Palestijnse president Arafat overleed en bij de daaropvolgende presidentsverkiezingen de onpopulaire en corrupte Fatah-leider Mahmoud Abbas won, ontstond er steeds meer verzet tegen die partij in de enclave. Fatah had tenslotte niets voor de Palestijnen gedaan, sterker nog, door de Oslo-akkoorden was de mobiliteit afgenomen en de armoede in de Gazastrook enorm gegroeid. Israel verklaarde niets meer met het gebied te maken te willen hebben, ontmantelde de nederzettingen, vernietigde ze en trok troepen terug. Toch bleef het het beheer houden over toegang over land, zee in de lucht en voorzieningen als water, brandstof en alle in- en export. Inmiddels is 80 % van de inwoners afhankelijk van voedselhulp, is de werkloosheid enorm en is 40% van de inwoners onder de 14 jaar.

Tijdens de democratisch verlopen parlementsverkiezingen in 2006, waar internationale waarnemers op toezagen, ook Nederlandse, won Hamas in de Gazastrook en Fatah op de Westoever. Nadat Fatah weigerde de macht over te dragen in Gaza (lees: alle lucratieve banen van de Palestijnse Autoriteit opgeven, door het westen gefinancierd), nadat een poging om een regering van nationale eenheid op te zetten had gefaald, greep Hamas naar de wapens. De beweging vermoordde meer dan 600 mensen en nam de macht in de strook over. Het vestigde daarna een dictatoriale staatsstructuur, met kantoren, scholen, liefdadigheidsorganisaties, heft belasting en onderhoudt een semiprofessioneel door Iran gesteund leger dat volgens schattingen rond de 50.000 man bedraagt. De beweging liet tegenstanders arresteren en executeren en zorgde voor een verstikkende atmosfeer doordat er niet meer vrijuit gesproken en geschreven mocht worden.

Met vestiging van een eigen staatje bezegelde Hamas ook het lot van de mensen in Gaza: Israel blokkeerde de strook volledig en westerse landen trokken hun steun in. Om hun situatie nog erger te maken volgden oorlogen met Israel elkaar op.

Onze minister Ollongren nu verklaart achter het doel van Israel te staan om Hamas te vernietigen. Het is een irrationele wens. Gezien de geschiedenis zal dat niet lukken; in alle oorlogen stelde Israel als doel leiders uit te schakelen en door afschrikking aanwas te voorkomen. Hamas is niet populair, 55 % van de mensen in de strook staan niet achter hen. Maar een bevolking kun je niet tot onderwerpen bombarderen. Voor elke Hamas-leider die wordt gedood zal een zoon, een broer of een neef opstaan die de strijd tegen de bezetting overneemt. Als je 2.2 miljoen mensen in een wurggreep houdt, zonder enige perspectief op een betere toekomst, zijn zij op het punt gebracht dat ze niets meer te verliezen hebben. Daardoor is de status quo ante niet meer haalbaar.

Niet alleen Israel is op een afschuwelijke manier uit de droom ontwaakt dat bezetting leefbare een status quo was, het westen ook. Maar in plaats van een einde aan die bezetting te maken en deze diplomatiek op te lossen, koesteren ze de nieuwe illusie dat door Hamas uit te schakelen die situatie van acceptatie terug zal keren.

Het bordje met Safe Passage heeft er tot rond 1998 nog staan te verstoffen. Een herinnering aan een vrede die niet kwam, maar er wel moet komen. Snel. En aan de onderhandelingstafel.