polder ontmoet de oost en de west

(Gepubliceerd in de Volkskrant 14 februari 2022)

Mariette Hamer is de spiksplinternieuwe commissaris voor seksueel overschrijdend gedrag en dito geweld. Haar opdracht: een cultuurverandering op gang brengen waarin mensen elkaar aanspreken op ongewenst gedrag. Ik wens haar veel succes, maar denk dat een dergelijke functieomschrijving vooral symptoombestrijding is in plaats van de aanpak van een dieper oorzakelijk probleem; de normen rond de totaal verstoorde, verziekte relaties op het gebied van seksualiteit.

Het was telkens een potsierlijk moment, als de minister-president tijdens de corona-persconferenties de nieuwste instructies voor de sekswerkers voorlas. Een groep die kennelijk meer essentieel werd geacht dan boekwinkels en bibliotheken en andere tot de verbeelding sprekende instellingen.

‘Maar liefde, liefde is de bron van leven. Het geluk, dat is, de ontmoeting, de omhelzingen, de kussen van minnaars. De opoffering van het geluk, en zelfs van je eigen leven, voor je liefde.’ Een regel uit de 16^e-eeuwse Arabisch educatief-erotische bundel De Geparfumeerde Tuin, waarvan zelfs Guy de Maupassant destijds bekende dat hij er rode oortjes van kreeg, en toch een meesterwerk van beschaving vond. Zelfopoffering versus dickpic. Ja, natuurlijk was er ook strijd op de slaapmatjes in het oude Arabië en nog steeds. Ongetwijfeld struinden er vele Rietbergens en Overmarsen door de Geparfumeerde Tuin. Om maar niet te spreken van Dutrouxs en Jack de Rippers. Maar vergelijkingen uit een andere tijd, met een andere cultuur die verhult en verbeeldt in plaats van etaleert, zijn altijd leerzaam. Waar is het bij ons misgegaan tussen man en vrouw? Hoe komt het dat de strijd der seksen is verhevigd, het vertrouwen verdwenen?

In zijn monumentale boek De Cultuur van het Narcisme beschrijft historicus Christopher Lasch hoe na Freud de samenleving bevrijd werd van onderdrukte seksualiteit. Hoe meer seks, hoe diverser, hoe gezonder, hoe beter, werd het devies sinds de jaren zestig, nadat gelukkig eindelijk ook de vrouw aan haar trekken mocht komen. Met dank aan de pil. Maar seksualiteit werd tegelijkertijd een mechanisch gebeuren, ontdaan van liefde, intimiteit en primitief geachte gevoelens van jaloezie en bezitsdrang. De therapeutische gedachte leverde zelfs op dat de mens recht heeft zijn seksuele behoeften en verlangens ongeremd te uiten. Natuurlijk moest de ander worden gerespecteerd, maar o wee als er teveel emoties bij te pas kwamen. Rekening houden met de gevoelens van de partner beperkt zó de eigen vrijheid. Wat nog tot dat gebrek aan grenzen stellen bijdraagt, is het wegvallen van gezag, kerk en sociale controle. En als dan nieuwe normen in de samenleving zoals zelfontplooiing, die meedreven op de stijgende welvaart en individualisering, uitgedrukt kunnen worden in massamedia, ontstaat er een giftige normenmix die kon leiden tot verabsolutering van seksuele vrijheid.

De tweede #metoo golf die Nederland overspoelde na de eerste kleine Weinstein-Epstein deining, toont de full-out sekseoorlog, niet meer alleen bij Talpa producties, maar ook in sport, politiek, op de werkvloer etc. Alleen, waren Temptation Island, Big Brother, Ex on the Beach geen grote hits? Genoot half Nederland niet van de keiharde concurrentieslag, het exhibitionisme, de afgangen en de tranen, de zelfpromotie, met chips op de bank als in de arena? Allemaal programma’s die grensoverschrijdend gedrag uitlokken en flirten met machtsmisbruik. Seks op het internet is al lang grensoverschrijdend, met tinderuitwassen (second love), de porno-industrie, de seksfoto’s die worden opgedrongen. Het is bekend, de reclame is geseksualiseerd, de muziekindustrie kan niet zonder invloeden uit de porno-industrie, er wordt grof geld verdiend met sekstoerisme. Is het nog verwonderlijk dat niemand meer begrijpt welke grenzen er zijn tussen mannen en vrouwen?

Kinderen wordt in algemene zin bijgebracht dat ze zich maximaal moeten ontplooien; samenwerking, plichten, verantwoordelijkheid voor een ander, staan nauwelijks nog op de agenda. Prestaties en promotie van jezelf om aandacht of macht, roem en rijkdom, des te meer. Voor beide seksen. Zo is een survival of the fittest cultuur ontstaan, uiteraard op de golven van het liberalisme en recentelijk uitvergroot door die social media. Seks is vaak daarbij middel en doel. De sterkste, de machtigste, de man, maar inmiddels ook een vrouw, maken regelmatig misbruik in die jungle van deze verstoorde verhoudingen.

Natuurlijk vinden we dat als een vrouw een decolleté tot op haar navel wil en kleren draagt als een tweede huid, dat ze dat uitsluitend doet voor haar eigen plezier en mag niemand daarvan opkijken. Ook al vertoont ze zichzelf daarmee op Insta om zoveel mogelijk volgers te krijgen. We vinden het niet gek dat in de onder vrouwelijke kijkers populaire hit Say Yes to the Dress familieleden de aanstaande bruid opjutten om vooral de meest niets verbloemende jurk aan te schaffen en zo sexy mogelijk naar het altaar te paraderen. Toch is dat is hetzelfde gedrag als de dickpic: indruk maken. Aandacht trekken. Scoren. Begrijp me niet verkeerd, vanzelfsprekend is dat geen algemene uitnodiging voor ongewilde seks. Wat stoort is dat zij zich voor het effect op de kijker niet verantwoordelijk wil voelen. Want kuisheid wordt altijd van de ander verwacht. Maximale profilering, ook seksuele, in een individualistische maatschappij, kan blijkbaar nooit fout zijn.

Hamer kan de #metoo brandhaarden gaan blussen, met straf, nieuwe regels voor grensoverschrijdend gedrag en voorlichting. Maar als er niets gebeurt met de oververhitte samenleving, dan zal de driejarige poging tot verandering niets opleveren. Mag het allemaal een onsje minder zelfgericht? Kan ieder ook naar zijn eigen gebrek aan remmingen kijken? Kunnen we seks minder als consumptiegoed beschouwen? En vooral, mag het misschien allemaal wat romantischer?