(Gepubliceerd in de Volkskrant 9 februari 2023)
Een bijna complete mammoetkies van de Tweede Maasvlakte/Doggerland en een artefact van homo sapiens uit Zuid-Limburg zijn mijn mooiste vondsten als amateur paleontoloog en dito archeoloog. Determinatie van die vondsten door wetenschappers vindt al lang niet meer plaats op zaterdagen in stoffige achterkamertjes van musea, maar de hele dag door op Facebook in privé-groepen. Amateurs en experts wisselen daar foto’s en kennis uit van vondsten. Zo leerde ik dat mijn blauwzwart stukje porselein met ribbels een fragment was van een snijtand van een nijlpaard die leefde in de steppe van Doggerland. Uitstekende sfeer in de groep, met veel wederzijds respect en de nodige grappen.
Onlangs postte een van de leden twee complementaire animaties. Op de eerste is een tunnelachtige (Plato’s?) grot te zien waar lichtinval alle aapachtige, getaande, bebaarde gezichten herkenbaar maakt. Niet al te snuggere blikken, maar hoopvol. Een man vooraan in het midden met een stok (een fakkel waarvan de lichtbundel niet zichtbaar is) kijkt de lezer recht in de ogen. ‘Neanderthalers’ staat erboven. Op de andere animatie ‘Homo Sapiens’ zien we ook allemaal simpele mannen met baarden, getrimd nu en met mooie witte gebitten die te bewonderen zijn omdat ze allemaal lachen. De man vooraan strekt zijn armen uit en laat de kijker raden dat hij een selfie maakt. Ik moest lachen. En toen viel me iets op. Vrouwen waren in die tijd nog niet uitgevonden, stelde ook een van de vrouwelijke groepsleden droog vast. Op beide animaties in de verste verte geen vrouw of kind te zien.
Ik googelde op beelden van neanderthalers en homo sapiens, maar ook daar zijn vrouwen schreeuwend afwezig. De beroemde tekening van Darwins evolutietheorie is er in vele variaties, maar altijd als voorovergebogen mannelijke aap die zich ontwikkelt tot recht oplopende man. Inmiddels opgepimpt tot zakenman met aktentas en weer voorovergebogen als smartphone junk. Maar nooit, ik overdrijf niet, is Darwins evolutie een apin laat staan een die transformeert tot vrouw op hakken in mantelpak. Want net als vroeger in de reclame (toen diversiteit nog niet was doorgedrongen), is onze voorouder een krachtige man van tussen de 20 en de 40, die nooit oud wordt, zeker geen vrouw is en evenmin ooit kind is geweest.
De onderwerpen waar paleontologen en archeologen dol op zijn om te onderzoeken betreffen vaak de jacht, over samenwerking daarbij, over de prooien van onze voorvaderen, over redenen van uitsterven van neanderthalers (seks met homo sapiens?), over identiteit (van homo sapiens: mogen wij onszelf nog wel zo noemen?).
Wie op zoek gaat naar zijn vrouw, moeder of dochter, vindt haar niet onder de algemene noemer neanderthaler of homo sapiens. Ze zit verborgen in artikelen met minder hits. De onderwerpen voor onderzoek die haar betreffen gaan niet zozeer over het verzamelen van bessen en groenten, niet over kinderen en over wie en hoe ervoor ze werd gezorgd, maar hoofdzakelijk ook over seks en afkomst, de kruising tussen neanderthalers en homo sapiens. En o, ja, wel dat de grot ook werd opgeruimd.
Ik constateer niets nieuws. Mannen hebben andere interessegebieden dan vrouwen. Ook in de wetenschap. De iconische anatomiepop in het biologie onderwijs was een man zonder geslachtsdelen. In de medische wetenschap schonken artsen lang geen aandacht aan de andere bouw van vrouwelijke patiënten bij het constateren van hartproblemen, waardoor deze slechter werden gedetecteerd dan bij mannen. Lang hebben we van historici moeten geloven dat de geschiedenis uitsluitend bepaald werd door mannelijke koningen en heersers. In filosofieboeken tref je hooguit twee vrouwelijke filosofen: Simone de Beauvoir, Hannah Arendt.
Op 11 februari is het de internationale dag van vrouwen en meisjes in de wetenschap. Nederland bungelt al jaren helemaal onderaan in Europa als het gaat om het lijstje percentages vrouwen in de wetenschap, waar veel Oost Europese landen de kroon spannen. Het is mij niet te doen om te gaan turven hoeveel vrouwelijke wetenschappers er zijn op het totaal, want hoewel er meer studentes afstuderen dan jongemannen, blijft het percentage vrouwelijke hoogleraren in Nederland hangen op een broodmager kwart. De discussie of het de vrouwen zijn die niet door het glazen plafond willen breken vanwege saaie managementbanen of dat de mannen vrouwelijke intelligentie niet accepteren, vind ik niet boeiend.
Hier gaat het mij om de onderwerpen en focus van mannelijke wetenschappers. Naast enthousiast verzamelaar van fossielen en artefacten, ben ik dat in de zomer ook van bessen. Uitgangspunt van wetenschap is een interessante vraag die je met al je passie wilt uitzoeken. Zo zou ik graag meer willen weten over het verzamelen door onze voorouders van bessen en groenten, die specialistische rol van vrouwen vermoedt iedereen, of hielpen mannen ook mee? Meer willen weten over wie toezicht hield op kinderen als ouders aan het jagen/verzamelen waren. Over kunstuitingen. Over neanderthaler senior.
Heren, mag de focus dus ook elders komen te liggen? Beseffen mannelijke wetenschappers nog steeds niet dat ze met vrouwelijke vragen een completer beeld kunnen krijgen in hun onderzoek? De Amerikaanse gerenommeerde wetenschapster Cynthia Enloe stelde het allemaal al eens aan de kaak in de vorige eeuw. Ze introduceerde het prachtige concept van feminist curiosity. Vrouwen bezien de werkelijkheid anders, stellen andere vragen die nieuwe inzichten opleveren. Die zelfs tot gedragsverandering kunnen leiden. Ja, we zijn vooruitgekomen, sindsdien, maar nog lang niet ver genoeg. Kom eindelijk uit je mancave, heren wetenschappers!