Het lijkt een gerechtvaardigde vraag: wie kan beter een biografie over de profeet Mohammed schrijven, een vrome moslim of een kritische atheist? Volkskrant journalist/astronoom Marcel Hulspas deed zelf een manmoedige poging. Gerenommeerd theologe en voormalig non Karen Armstrong diskwalificeerde hij in ieder geval, omdat ze volgens hem een ‘bouquetreeks’ boek over Mohammed schreef. Maar hoe bracht hij het er als atheist zelf vanaf?
Voor een studie vergelijk ik momenteel biografieën over Mohammed, en toen ik Mohammed van Hulspals (2015 verschenen) las, dacht ik aan de discussies in de protestantse kerk, rond 1927, die draaiden om de vraag of de slang in het paradijs werkelijk gesproken had, tegen Eva uiteraard. Men ging er bijna voor op de vuist.
Hulspas toont zich een kenner van de Bijbel en heeft de moeite genomen om zich uitgebreid te verdiepen in de islam, prijzenswaardig is in deze tijden. Zijn literatuurlijst is indrukwekkend, de dikte van zijn boek eveneens (643 pagina’s). Maar naarmate ik in het boek vorderde, verbaasde ik me steeds meer. Wat wil Hulspas? Hij schrijft het niet in zijn inleiding. Er zijn zo ontzettend veel boeken geschreven, wat moet hij toevoegen?
Er valt in ieder geval af en toe te schuddebuiken. Voorbeeldje. Op p 110-111 beargumenteert hij dat pelgrims in Mekka ‘getooid in een verenkleed’ de rondes om de Ka’aba maakten. Serieus? Beetje als indianen dus? Hij meent namelijk dat mensen toen (nog) geen schapen hielden. Huh? Als je het goed beschouwt zijn de boekgodsdiensten aardig vol schaapjes, want levensbehoefte. Mohammed, Jezus, David, ik noem er een paar, ze waren allemaal herders in fasen in hun leven. Ook in de Bijbel huppelden vele herdertjes en schaapjes rond, op allerlei plaatsen in het Midden-Oosten. Enne Slachtfeest? Abraham die zijn zoon moet offeren en daarvoor in de plaats een ram neemt? De Koran zelf maakt poëtisch melding van ‘de dag dat de bergen zullen zijn als wolvlokken die worden gekaard’ (sura 101). Nog niet overtuigd? Wat ook kon helpen: even googlen op origins of wool. Iran. 6000 BC.
Gelukkig ziet Hulspas zelf in dat boomschors als kledingstuk ook niet werkt. I kid you not.
Helemaal niet erg hoor, een foutje af en toe. Maar bovenstaand voorbeeld laat zien dat je het leven in die tijd niet eigen hebt gemaakt.
Waar het mis gaat is dat Hulspas, die zwaar leunt op (de niet zo gerenommeerde) arabist Hans Jansen, de Boekgodsdiensten probeert te verhelderen… met de Boeken zelf. Dezelfde fout kortom die fundamentalisten maken. Hadden Jansen en hij even een algemeen geschiedenis boek ingekeken, dan konden ze lezen dat Mekka een cruciale plek innam op de zijderoutes, zoals Peter Frankopan in zijn schitterende gelijknamige boek beschrijft. Ook al in pre-islamitische eeuwen trouwens, waarbij zijde, huiden, linnen, katoen en nog veel meer werden verhandeld in de stad.
Met historische werken in de hand, had Hulspas ook Jansens complottheorieën niet hoeven volgen, over dat Mekka geen handelstad was, dat Mohammeds Quraysh geen vooraanstaande stam was, Mohammed geen handelsman, en Mohammeds eerste vrouw Khadidja geen handelsvrouw. Op basis waarvan concludeert Jansen dat? Twijfel, taalkunde en een 1 bron. Hulspas meent bovendien dat er veel rammelt aan de oude gezaghebbende overleveringsbron van Ibn Ishaq, opgesteld ongeveer een eeuw na de dood van Mohammed. Tja, inderdaad, n gelovig moslim, eentje die niets kan bewijzen, laat staan zoiets als dat Mohammed een hemelreis maakte. Want, geen historisch werk dus, maar eh, een overlevering. Precies. Die slang weer, zeg maar.
Volgens Hulspas moeten we ook vraagtekens zetten bij de importantie van Mohammed tijdens zijn leven. Belangrijk zou hij pas na zijn dood worden beweert Hulspas, na 700, maar o, wacht even, hadden de moslims geinspireerd door Mohammed toen al niet in 661 een enorm rijk gesticht? Voornaamste argumenten: ‘Onzin. Niet waarschijnlijk. Het lijkt erop dat. Het is mogelijk dat. Het zou kunnen. Dit suggereert.’ Het boek staat er vol mee.
Nog even grinniken. Deze op p 142: het verhaal over Mohammed toen hij jong was en gereinigd werd van zonden. Een engel haalde zijn hart uit zijn lichaam en zuiverde het van het kwaad. Dan ziet Hulspas er vervolgens een vergelijking in met besnijdenis, eveneens een soort reiniging volgens hem. Ineens haalt hij Bijbelteksten aan die het hebben over geestelijke besnijdenis. En dus moeten we het verhaal zien in die vorm stelt hij. Hand op mijn hart, ik ken veel moslims die zijn besneden, maar eh, hun ziel, nou nee.
Halverwege krijg ik medelijden met hem. Hulspas probeert uit de kluwen legenden, de Koran, de overleveringen en allerhande tegenstrijdige interpretaties, harde informatie te ontrafelen over Mohammed. Hij rekent af met metafysische onzin. Nee, natuurlijk kunnen we niet meer bewijzen dat Mohammed een ruzie tussen vier families over restauratie van de Ka’aba slechtte, door op ingenieuze wijze voor te stellen de zwarte steen op een doek te plaatsen en de hoeken ervan door alle vier te laten dragen. Maar wat een prachtig verhaal.
Of de slang daadwerkelijk heeft gesproken, zit jij er mee? Of dat de profeet echt op een wit muildier met vleugels van Mekka naar Jeruzalem vloog? Wat een hoop onnodig getheoretiseer. Wetenschappelijke twijfel is goed. Maar stel dan de goede vragen. En antwoorden krijgen we noch bij Jansen, noch Hulspas. We komen geen stap dichterbij de profeet.
Gemiste kans bij dat alles is dat hij nauwelijks ingaat op de sociale veranderingen die Mohammed nastreefde en verwezenlijkte, gelijkwaardigheid, gelijkere verdeling van welvaart, regels inzake erfenissen, huwelijken enz en met name de verbetering van de positie van kwetsbaren, wezen, vrouwen. Zo stipt Hulspas op p 97 even aan dat er moord op ‘kleine kinderen’ plaatsvond in pre-islamitische tijden. Van cruciaal belang is dat het hier vooral gaat om moord op meisjes, omdat zij als minder waard en als een extra mond te voeden werden gezien. Mohammed, zelf een arme wees, wilde een einde maken aan deze praktijken.
Om mijn korte verhaal niet langer te maken; astronomen blijven beter bij hun sterren. Voor nieuwe inzichten moeten we toch bij nonnen en moslims zijn, of bij de onovertroffen historicus Maxime Rodinson. Die boeken zijn niet geschreven door farizeeën en zij waren al helemaal niet op zoek naar sprekende slangen.
PS Ik lees momenteel Mohammed, biografie van de Profeet door Barnaby Rogerson (2004), absolute aanrader.
Er is geen enkele historische bron uit de tijd van Mohammed of daarvoor waarin de stad Mekka wordt genoemd. De oudste niet-islamitische bron waarin Mekka wordt genoemd is van 100 jaar na de dood van Mohammed.
In de Koran worden de mensen uit de omgeving van Mohammed beschreven als boeren die vee hielden en olijven en druiven teelden. Het is uitgesloten dat die mensen in de buurt van het huidige Mekka leefden. Daarvoor was en is die omgeving te warm en te droog.
De oude handelsroutes bevonden zich honderden kilometers ten Noorden van Mekka.
Als we er van uitgaan dat de Koran niet door god maar door mensen is geschreven, dan moet dit in een omgeving zijn geweest met grote Joodse en christelijke invloeden, de Koran staat er vol mee. Ook op dit punt valt Mekka af.
Dit zijn slechts een paar van de lange lijst aan aanwijzingen en bewijzen dat het huidige Mekka nooit de geboorteplaats van de islam en de Koran geweest kan zijn.
Beste Wim,
Dit is echt baarlijke onzin. Ik kan er niets anders van maken. Teveel alternative facts zonder onderbouwing, misschien met onbewezen Crone, voor wat it’s worth. Zoveel archeologische als historische bronnen tonen dat aan. Zijderoutes liepen langs Mekka, dat mogelijk Bakka heette. Schapenhouderij was belangrijke bron van inkomsten. Er waren oases waar vee werd gehouden en nomaden trokken rond met kudden. Ga alsjeblieft wat boeken lezen, over historie, geografie, flora en fauna. Huiswerk 1: De Zijderoutes.
met vriendelijke groet,
tineke
Beste Wim,
Ik lees enigszins met verbazing je bericht, in het bijzonder de passage: “Het is uitgesloten dat die mensen in de buurt van het huidige Mekka leefden”. De schrijver Procopius heeft namelijk een gedetailleerde beschrijving gegeven over samenlevingen in de regio Hijaz, betekenend dat het niet “uitgesloten” is dat daar mensen leefden. Sterker nog, het is aannemelijk dat er mensen woonden. Ook is het algemeen bekend dat Jeddah omstreeks 522 een havenstadje was. Jeddah ligt op 100 kilometer then zuid-westen van Mekka dus de aanname dat handelsroetes en andere steden “honderden kilometeres ten noorden van Mekka lagen” is incorrect. Ook is dit het absolute bewijs dat de “omgeving te warm en te droog was” om te leven ook een foutieve aanname is.
Overigens moet ik ook erbij vernoemen dat Jeddah door Alexander De Groot bezocht was in 300 na Christus.
Zodoende zou ik graag willen weten wat je bronnen zijn, aangezien ze klaarblijkelijk historisch niet accuraat zijn.
Beste Tineke,
Helaas ga je niet in op de argumenten die ik noem, je roept alleen dat het allemaal onzin is. Dat schiet niet op. Ik daag je uit historische bronnen te noemen van voor de tijd van Mohammed waarin Mekka wordt beschreven.
Het woord Bakka komt 1 keer voor in de Koran, het wordt niet duidelijk wat het is en waar het ligt. Het woord Mekka komt niet voor in de Koran.
Beste PVVWILDERS,
Begrijpend lezen is niet je sterkste kant, je leest iets wat er niet staat. Dan heeft een discussie geen zin.
Het klopt dat Griekse en Romeinse onderzoekers de steden en heiligdommen in de regio in kaart hebben gebracht. De handelsstad Mekka wordt daarbij nooit genoemd.
Beste Wim,
Ik zou zeggen: krijg eerst je alternative facts op orde. Gezien je onkunde over zoiets simpels als schaapjes in het Midden-Oosten, mag ik wel van onzin spreken. En eh de Arabische geschiedschrijving wemelt van de verwijzigen naar Mekka, maar ja die kan jij noch Hulspas tot zich nemen. Verder, helaas voor jou: Mekka wordt 5 keer in de Koran genoemd. Even voor de duidelijkheid: eh, ben je historicus? Heb je grondige studie gedaan van pre-islamitisch Arabie? Spreek je Arabisch? En vooral: heb je nieuwe bronnen gevonden die bewijzen dat Mekka/Bakkah niet bestaan? Archeologisch onderzoekje erbij? Ik heb echt geen zin om jouw (crone/cook/jansen) fantasietjes complottheorietjes te gaan weerleggen.
Zoals ik je al schreef: lees eerst een goed boek, dan kunnen we daarna weer praten: De zijderoutes. De Koran. En verder: Literatuur
Karen Armstrong, Mohammed. Een westerse poging tot begrip van de islam, 1996, Amsterdam
Glubb Pasha, The life and times of Muhammed, 1970
Barnaby Rogerson, Biografie van de Profeet Mohammed,Utrecht 2003
Maxime Rodinson, Mohammed, Paris 1961
Michael Sells, Desert Tracings, Middletown 1989
Omid Safi, Memories of Muhammed. Why the Prophet matters, 2009, New York
Barbera Freyer Stowasser, Women in the Qur’an, traditions, and interpretations, 1994, Oxford
Robbert Woltering, Michiel Leezenberg, De Koran in een notendop, 2009, Amsterdam
enz enz enz.
succes,
tineke
Uw opmerkingen over de ‘sprekende slang’ zou ik nog even aan een nader onderzoek onderwerpen. Het speelde zich af in het interbellum in de Gereformeerde kerken in Nederland (GKN). Tijdens de tweede wereldoorlog was er een scheuring in de GKN.
Beste heer de Wandelaar,
Dank hiervoor, u heeft gelijk, in WOII ging het over de doop. Ik pas het aan.
Met vriendelijke groet,
Tineke