(Gepubliceerd in de Volkskrant online 17 april)
Ze heette Jacoba van Annaatje van Aurora van Da Costa. Dat was haar volledige naam in het Paramaribo van 1805 ten tijde van de slavernij. Ik kwam haar tegen in de 142 strekkende kilometer aan archiefmateriaal van het Nationaal Archief waardoor ik mij een weg baan voor historisch onderzoek naar een slaafgemaakte.
Jacoba’s naam toont hoe slavernij werkte. Zonder andere gegevens kan ik eruit opmaken dat Da Costa een witte of joodse slavenhandelaar was en dat Aurora, Annaatje en Jacoba allemaal of zwart of gekleurd waren. Een witte was nooit slaafgemaakt in de kolonie en het ‘van’ duidt op eigendom.
Een slaafgemaakte was geen mens, maar ‘boedel’, object, productiemiddel. Die had geen bezit, geen identiteit, geen familieleden, volgens de koloniale wetten. Hij/zij was alleen, slechts veroordeeld tot de eigenaar. De slaafgemaakte kreeg een door de eigenaar bedachte voornaam, en diens achternaam, met ‘van’ ervoor.
In dit geval heeft Da Costa eerst Aurora als slaafgemaakte gehad. Aurora betaalde voor haar vrijheid (of Da Costa schonk die haar) en daarna heeft zijzelf Annaatje aangeschaft. Annaatje op haar beurt kwam vrij en heeft Jacoba gekocht. Een namenreeks als een ketting van ‘vans’ die geen bloedband weergeeft, maar een productieverhouding. Nog enkele generaties verder en mensen zouden hele bladzijden als naam hebben gehad.
Familie vrijkopen
Maar deze namenregelingen vertellen nog meer. Als een slaafgemaakte vrijkwam, was een van de eerste dingen die hij of zij vaak deed, sparen voor de koop van familieleden. Om hen uit de klauwen van een slavenhouder te bevrijden. Het is heel goed mogelijk dat Annaatje de dochter van Aurora was, of Jacoba van Annaatje.
Laten we vooral niet denken dat slavernij een vreselijke hobby was van wrede planters. Het was een institutioneel fundament van de kolonie, dat ertoe leidde dat ouders niet voor hun kinderen konden zorgen en zich jaren uit de naad moesten werken om hun eigen vlees en bloed te kopen. Als ze geluk hadden. Het geld daarvoor kwam ten goede aan de eigenaar en spekte de koloniale kas.
Maar de burgemeesters hadden het woord sorry nog niet uitgesproken of er kwam meteen zuur na het zoet: denk maar niet dat we herstelbetalingen gaan doen. Het is alsof je iemand binnen uitnodigt en hem bij het aanbieden van een koekje uit de trommel de deksel op de vingers dichtslaat. We vinden het niet nodig, dus doen we het niet, is de cirkelredenering.
Alsof de witte (lokale) machthebbers nog steeds menen de regels te kunnen dicteren van de relatie tussen zwart en wit. Hé, het moet allemaal niet te veel geld kosten. Deze houding is de kopie van het talmen met de afschaffing van de slavernij, pas in 1863, 30 jaar na Engeland.
Oproep VN
De ironie is dat Nederland toen tot handelen werd gedwongen door omliggende landen en organisaties. En dat is precies wat er nu weer zal gebeuren. De VN hebben in 2021 voormalige koloniale machten opgeroepen om compensatie te verlenen. De Global Reparations Movement wint aan kracht. Duitsland heeft in 2021 1 miljard euro aan herstelbetalingen toegezegd aan de Herero in Namibië. Jamaica vroeg 7 miljard aan herstelbetalingen van Engeland. Te lang geleden? Niet als je bedenkt dat Engeland tot in 2015 een lening afbetaalde van 20 miljard pond bestemd als compensatie aan slavenhouders voor afschaffing van de slavernij. Daarvoor was wel geld beschikbaar.
En de voorstellen zijn uitvoerbaar. Een oproep van Caribische landen om herstelvergoedingen van de voormalige koloniale machthebbers aan hun regeringen uit te betalen, kreeg in Nederland nauwelijks aandacht, maar was alleszins redelijk. Geld voor alfabetiseringsprogramma’s, voor verbetering van psychische en fysieke gezondheid, teruggave van roofkunst, kwijtschelden van schulden, bewustwordingsprogramma’s over slavernij en afkomst voor onwetende witten, een fonds voor steun en ontwikkeling inheemse bevolking.
Verschillende bedrijven hebben al wel hun verantwoordelijkheid genomen. Het Britse Verzekeringsbedrijf Lloyds en Green King (pubs) gaan herstelbetalingen doen. ABN Amro wil vervolgstappen ondernemen in dialoog met de zwarte gemeenschap, maar noemt geen compensatie.
Voortwoekeren
Verzoeken om herstelbetalingen wegzetten als anachronistisch ging de bestuurders van de grote steden gemakkelijk af. Organisaties aarzelen. Maar wie oprecht excuses maakt, laat ook weten dat de gemaakte fouten in de toekomst niet zullen worden herhaald en biedt daarvoor garanties. Het gedachtegoed van de slavernij, de witte suprematie en ongefundeerde vooringenomenheid, woekert voort in het hedendaags en institutioneel racisme.
Eerst slavernij en daarna racisme met segregatie en geweld tegen mensen van kleur, hebben hun de mogelijkheid ontnomen om vooruit te komen als naties en als individuelen. Je hoeft maar naar de toeslagenaffaire te kijken of je weet dat het slavernijverleden actueel is en gecompenseerd dient te worden. Dat het zo traag gaat bewijst het gelijk van de gedupeerden.
Nederland in het derde millennium kan over zijn schaduw heen springen. En daarmee alsnog een tastbare handreiking doen aan slachtoffers van de slavernij en hun nazaten. Denk daarbij ook aan Jacoba van Annaatje van Aurora van Da Costa.