Kool noch geit worden gespaard in het nieuwe boek van Carolien Roelants, Dwars door het Midden-Oosten, dat net is verschenen bij Prometheus. Of het nu gaat om Israeli’s of Palestijnen, moslims of christenen, Sisi of Mubarak, Europeanen of Arabieren, Khamenei of Mohammed Ben Salman (MbS), ze krijgen er allemaal van langs. En daar is alle reden toe. Met walging moest ik het boek af en toe wegleggen. Dat heeft niets te maken met de aanpak van la grande dame van de Nederlandse Midden-Oosten verslaggeving. Integendeel, Roelants slaagt erin de toestand van de Midden-Oosterse moordkuil voorbeeldig weer te geven. Maar het was vanwege de martelkelders van Assad, de internationale schuld aan de hongerende kinderen in Jemen, de westerse onverschilligheid over schendingen van mensenrechten vanwege eigenbelang, de vluchtelingenstroom zonder eind, het ongegeneerde Israelische imperialisme en de pathetische Palestijnse verdeeldheid, de nieuwe wrede staatsorde en wanorde in respectievelijk Egypte en Libie en overal: de wanhopige, verarmde, jonge bevolking zonder toekomst.
Ze begint haar boek met de positie van Saoedi-Arabie en dat is een verhelderende keuze omdat dat land, of liever de schaamteloze door 1 familie geleide dictatuur, een grote vinger in veel ellende heeft. En Roelants stelt zonder er om heen te draaien het westen ook medeverantwoordelijk voor de vele brandhaarden, omdat het dit koningshuis en diens drieste feitelijk leider, de bloeddorstige MbS, consequent volop steunt door de afname van olie en de verkoop van wapens. Zo gaat het al sinds begin vorige eeuw, toen Engeland olie ontdekte in Mosul. De belangen van de volkeren in de regio spelen geen enkele rol.
Het westen ligt er niet wakker van dat het huis van Saoed zich agressief opstelt tegen Iran en de machtsstrijd uitvecht over de hoofden van de burgers in Jemen, Bahrein, Syrie, Irak en daarom ook dictators in het zadel hield en houdt in Soedan en Egypte.
Dat de westerse politiek in de regio consequent bepaald wordt door het veilig stellen van de oliebelangen, bleek in het verleden al uit de steun aan despoten als sjah van Perzie (de CIA gaf in 2013 toe een staatsgreep te hebben gepleegd tegen de revolutionaire premier Mossadeq), Mubarak, Khadaffi en Saddam Hussein. Door deze inmenging verslechterde de leefbaarheid in de hele regio. Onomwonden stelt Roelants de VS zelf verantwoordelijk voor de opkomst van Islamitische Staat, door de invallen in Irak en bemoeienissen met de sjiitische regering Maliki. Bovendien liet het westen Saoedi-Arabie zijn gang gaan met de evangelisatie van een extreme variant van de islam, die ook nog jongeren inspireerden tot aanslagen in Europa.
Een verademing is dit boek vergeleken bij het eerder dit jaar bij dezelfde uitgeverij verschenen werk van socioloog Ruud Koopmans, Het vervallen huis van de islam, dat ook als thema het ellendige Midden-Oosten heeft. Maar hij herleidt alle oorzaken simpelweg tot de islam; het westen zou hierbij geen enkele rol zou spelen. Roelants legt de complexe historische, culturele, economische, commerciele en strategische oorzaken bloot die de bewegingen binnen het wespennest verhelderen.
Haar boek is geen encyclopedie van het Midden-Oosten, schrijft ze. God beware, bovendien verandert hier alles sneller dan wiens schaduw dan ook. Misschien een kwestie van mijn smaak als historicus, maar een paar zaken hadden desondanks wat mij betreft toch niet mogen ontbreken. De betekenis van de afscheidingsmuur, die Israel begon te bouwen in 2002 in Palestina, waardoor Palestijnen nu in enclaves leven. En het feit dat de VS de onvergeeflijke fout maakte na de executie van Saddam in 2006 om het hele soennitische leger maar naar huis te sturen. Een deel van deze gefrustreerde afgeserveerde generaals legden de basis voor IS.
We zouden het bijna vergeten in het westen, druk als we het hebben met olie enzo, maar vooral de naar vrijheid snakkende volkeren zijn de dupe van alle machtsverschuivingen in het Midden-Oosten. Toch deel ik Roelants’ pessimisme niet over hun toekomst, nu de Arabische Lente niet bracht waarop ze hoopten. De groeiende emancipatie van de vrouw en de hogere opleidingsgraad zullen de Lente ooit in een zomer veranderen. Zie de moedige studentes enkele maanden geleden in Soedan die in de voorlinie stonden om de (alweer door Saoedi-Arabie gesteunde) dictator Omar al Bashir ten val te brengen met een vreedzame revolutie. Sociale media hebben de revolutie geholpen en zullen dat blijven doen. Ondanks alle blokkades van de oude, megalomane, corrupte, bloeddorstige generatie. Revoluties hebben helaas tijd nodig.
Roelants, die al 30 jaar als redacteur bij de NRC werkt en de landen bezocht waarover ze schrijft, dwingt met haar feitenkennis respect af en haar nuchtere, ironische toon maakt de geschiedenis van het getergde gebied draaglijk.
Verplichte kost voor beginners en gevorderden, dit boek.