De term de Gouden Eeuw is een construct dat in zwang kwam in de 19e eeuw. Om precies te zijn met de opkomst van het nationalisme dat gevoed moest worden door grandeur, rijkdom, en machtsuitbreiding. Daarvoor heette de periode gewoon de 17e eeuw. Of we het leuk vinden of niet, geschiedenis wordt voortdurend herschreven, herverteld en hernoemd.
Als door een wesp gestoken deed premier Rutte, net als ik historicus, de suggestie om de benaming Gouden Eeuw naar de prullenbak te verwijzen, af met: ‘onzin’. Minister Slob van Onderwijs, die ook (een jaar) geschiedenis studeerde, reageerde nog al, laten we het primair noemen: ‘Ik word hier zo moe van’. Opmerkelijk dat de bewindslieden zich uitlieten over een sociaal wetenschappelijke debat, terwijl de premier normaal verkiest daarin geen standpunt in te nemen. Beiden zijn bovendien vergeten dat de wetenschap van de geschiedenis voortdurend aan ontwikkeling onderhevig is en de interpretatie ervan, het perspectief en narratief, afhankelijk zijn van de context van de tijd waarin mensen leven.
Op zowel de lagere en middelbare school kwam geschiedenisles overeen met een rondgang langs historische politieke ontwikkelingen in de wereld in verhouding tot Nederland, waarbij de Tachtigjarige Oorlog en Tweede Wereldoorlog centraal stonden. Zelf verslond ik de rijke verhalen uit de geschiedenis van de Oudheid, over Toetanchamon en Nefertiti, piramides en paleizen, goud en bling en hoe de eerste stedenbouwers ter wereld, in het Midden-Oosten, te werk gingen. Ook in mijn studententijd kreeg ik de collegestof eenzijdig Eurocentrisch opgediend; weinig werd ik over die regio wijzer, net zomin trouwens als over andere roemruchte historiën zoals van de immense, Chinese en Indiase rijken. Omdat ik er zo nieuwsgierig naar was, koos ik het Midden-Oosten uit voor mijn specialisatie. Het tekent de voorkeuren van zelfs het wetenschappelijk onderwijs dat ik pas in mijn master kennis kon vergaren over dat gebied. Gelukkig richt het historisch onderwijs de blik tegenwoordig verder.
Oorspronkelijk viel geschiedenis ongeveer samen met politieke en staatkundige ontwikkelingen en historici interesseerden zich vooral voor machthebbers. Dat veranderde in de tweede helft van de negentiende eeuw toen er onder andere onder invloed van ideologische stromingen, zoals ook het socialisme aandacht kwam voor ontwikkelingen in de economie en de sociale gevolgen ervan. Nee, de geschiedenis werd niet meer alleen bepaald door de elite, historici lieten zien dat hun positie afhing van een complexe set factoren. Daarna was het hek van de dam, vele andere thema’s, landen, tijdperken en regio’s verschenen aan het wetenschappelijk firmament. Historici stortten zich zelfs op onderzoek naar het leven van de gewone man (geen vrouwen of kinderen uiteraard).
Recente thema’s zijn onder meer vrouwengeschiedenis, koloniale geschiedenis en geschiedenis van de slavernij bestudeerd door gespecialiseerde historici. Wie nu naar geschiedenis kijkt ziet een mozaïek van onderwerpen die elkaar complementeren.
Ook technieken hebben grote invloed gehad op de ontwikkeling van de geschiedenis: de oral history methode, waarbij menselijke getuigenissen worden opgetekend en natuurlijk digitalisering en big data. Geschiedenis beweegt mee met de mogelijkheden en behoeften van (specifieke) kennis van een samenleving. Het ontdekken, verzamelen, organiseren, presenteren en interpreteren van feiten uit het verleden is eigen aan geschiedenis.
Beide bewindslieden nu doen zowel onrecht aan de historische wetenschap door een narratief als statisch te interpreteren en tonen zich bovendien niet bereid hun eigen perspectief op de geschiedenis ter discussie te stellen. Dat is pas achterhaald en slaapverwekkend. Hun ontbreekt bovendien nieuwsgierigheid, de basis van wetenschap, naar een nieuw verhaal van ons gedeeld verleden en de mensenhandel, dat volop in de belangstelling staat en waarover we de laatste jaren steeds meer te weten komen.
Ik zie overeenkomsten met het onderzoek naar geweld tijdens de zogeheten Politionele Acties, een eufemistische term, die moest verhullen dat het hier om een oorlog ging. Omdat wetenschappers hebben aangetoond dat er oorlogsmisdrijven zijn gepleegd, verandert deze term in Koloniale Oorlog. Begin niet over politieke correctheid, het gaat hier om betere inzichten op basis van wetenschappelijke bewijzen.
Nee, de 17e eeuw draaide niet alleen om dukaten maar ook om het bloed en de tranen van de tot slaaf gemaakte mensen. Logischerwijs constateren we dan dat de term de lading niet meer dekt. Daarbij valt de benaming van de Gouden Eeuw, als niet waardenvrije term, uit de toon vergeleken met de Tachtigjarige oorlog of de Tweede Wereldoorlog. Ik pleit niet voor het uitwissen van onze geschiedenis, geen omver halen van standbeelden, wel een bordje erbij. Maar de bewoording van Gouden Eeuw is een frame waar we van af moeten omdat hij een incompleeet beeld schetst.
Weg met die kramp! Weg met die angst! Stimuleer dat iedereen meedoet in plaats van een belangrijke landelijke discussie plat te slaan. En laat bewindslieden zich verder vooral onthouden van persoonlijke opvattingen over geschiedenis. De feiten zijn de behoudzucht al lang voorbij gestreefd. Loof de nieuwe inzichten, loof de progressie. Juist in tijden van alternative facts moeten nieuwe wetenschappelijke kennis en inzichten in ons verleden niet worden afgedaan met meninkjes, maar worden omarmd.