Stel, je hebt een rotte kies en je gaat naar de tandarts. Deze roept: slecht poetsen, teveel snoepen, niet flossen … nee, niet zij zijn oorzaak van t verval. Die kies was altijd al rot en het hele gebit for that matter ook! Radicale extractie als enige redding! En dat je dan zegt: maar jarenlang was alles schitterend en heeft t zich bewezen! Wat is dat voor diagnose? Niet alleen over t gebit gaat ‘Het vervallen huis van de islam‘ van socioloog Ruud Koopmans, maar eigenlijk nog veel meer over de tandarts.
Je weet niet of je moet lachen of huilen. Er zijn nog maar drie wetenschappelijke gebieden in de islamitische landen waarin zij excelleren: waterontzilting, kamelenfokkerij en valkerij, stelde Nature (2002). Koopmans noemt dit voorbeeld niet in zijn net verschenen boek, dat ramvol staat met statistieken en analyses over de ellendige staat van dit geloof. Neen, je hoort mij niet beweren dat het daar koek en ei, rozengeur en maneschijn of 1001 nacht is. En introspectie is van belang als je een renaissance wilt.
Er valt veel te beleven in het boek, met tabellen en vergelijkingen over het achterblijven van democratie, welvaart, over demografische samenstellingen, niveau van onderwijs. Een kaartje bijvoorbeeld over waar de islamitische landen zich bevinden, ja, bijna letterlijk allemaal bovenop de olie belt, van Noord-Afrika tot en Afghanistan en dan Indonesie en Maleisie.
Helaas wordt er selectief met gegevens geshopt. Een statistiek over het aantal doden door aanslagen in de wereld toont die in islamitische landen als de hoogste. Maar deze cijfers zijn gebaseerd op de Amerikaanse Global Terrorism Database die gemakshalve de shootings in de VS maar niet mee rekent (alleen al vorig jaar vielen daarbij 40.000 doden). En over onderwijs in islamitische landen: het niveau ligt veel lager dan in andere landen. De auteur verzuimt hier te vermelden dat er juist een gigantische inhaalslag plaatsvindt de laatste jaren.
Nee, niet alleen het westen is verantwoordelijk voor de hele crisis. Maar om de rol die olie-exploitatie van het westen speelt bij het in het zadel houden van dictators in het Midden-Oosten totaal achterwege te laten, is op zijn zachtst gezegd misleidend. Westerse steun aan en oliedollars voor antidemocratische, fundamentalistische oliesjeiks in de Golf en Mekka, Libie, de shah van Perzie (de staatsgreep tegen Mossadeq in Iran in 1953 is toegegeven door de CIA), het regime in Tunesie. Allen gehaat door de bevolking. Invallen, oorlogen, bezettingen, bombardementen (recentelijk Irak, Syrie, Libie), Koopmans wil liever geen westerse factor aanwijzen in het verval.
Ik noem ook een paar missers: er was geen breed georganiseerd islamitisch verzet in Palestina tussen pakweg 1948 en 1987 (Hamas werd in 1987 opgericht), Saoedi-Arabie is wel degelijk door Engeland in het leven geroepen, die een sjeik/koning op de troon zette en opstanden tegen hem bloedig hielp neerslaan.
En daarmee komen we hier aan bij het fundamentele probleem van het boek: het is ahistorisch. Koopmans gaat uit van de huidige situatie waarin de moslimwereld in verval is en zingt het helemaal los van de politieke en economische geschiedenis. Overal waar moslims zijn in de huidige wereld vind je ellende. Nee, hun positie in oost en west heeft echt niets te maken met westerse inmenging, noch met economie, gebrek aan democratie, armoede, oorlogen, of discriminatie op de arbeidsmarkt. It’s the islam, stupid.
Aantoonbaar onhoudbaar natuurlijk omdat juist de islam in t verleden dé grote stimulans was voor een wetenschappelijke, sociale en culturele revolutie die de moslims in gang zetten van de achtste tot de dertiende eeuw. Van Bagdad tot Cordoba, met uitvindingen op het gebied van algebra, doorbraken in medicijnen en gezondheidszorg (ontdekking van begrip besmetting), wiskunde, filosofie, astronomie (om via de sterren uit te rekenen wanneer er precies gebeden moest worden), navigatie, cartografie.
Aan het eind van het boek komt ineens als een dood vogeltje uit de lucht vallen wat dan wel de oorzaak is van verval: moslims zouden een hekel hebben aan moderniteit, aan westerse waarden die zijn opgelegd door de elites en die ze in het westen zien. Feit is dat de Arabische lente juist door de opkomst van sociale media (geen woord hierover) onder andere die behoefte aan democratie laat zien en de onwil van heersers, vaak gesteund door het westen, met wapenverkoop, om daaraan tegemoet te komen.
Met een eerlijke interpretatie van data over het verval van de moslim wereld had Koopmans een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan wederzijds begrip tussen oost en west. Helaas kon hij niet over zijn eigen westerse schaduw springen. Doe mij maar een andere tandarts.